Czym jest i na jakich zasadach działa zastaw?

Czym są ograniczone prawa rzeczowe?

Ograniczone prawa rzeczowe to prawa, które są ustanawiane na rzeczach należących do osób trzecich. W przeciwieństwie do prawa własności ograniczone prawa rzeczowe nie dają pełnego i wyłącznego uprawnienia do korzystania z nich. Umożliwiają jednak określone działania lub osiąganie korzyści przez osoby mające takie prawa.

Zgodnie z treścią art. 244 Kodeksu cywilnego ograniczonymi prawami rzeczowymi są:

• użytkowanie;
• służebność;
• zastaw;
• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
• hipoteka.

Każde z tych praw zapewnia określone uprawnienia, ale nie daje pełnego prawa własności. Ograniczone prawa rzeczowe mogą być ustanawiane na podstawie umów, testamentów, aktów prawnych lub na mocy decyzji organów administracji publicznej.

Co to jest zastaw?

Zastaw to forma ograniczonego prawa rzeczowego, które polega na ustanowieniu zabezpieczenia długu na rzeczy ruchomej lub nieruchomości. Oznacza to, że jeśli dłużnik nie spłaci długu, wierzyciel może sprzedać to, co jest zabezpieczeniem, np. mieszkanie czy wartościowy przedmiot, by odzyskać należne mu pieniądze.

Innymi słowy, zastaw daje wierzycielowi uprawnienie do zaspokojenia swoich roszczeń poprzez sprzedaż zastawionej rzeczy w przypadku niewykonania przez dłużnika zobowiązania (niezależnie od przyczyny, np. choroby, problemów finansowych, upadłości).

Jak zastaw definiuje Kodeks cywilny? Zastawowi na rzeczy poświęcony jest art. 306:
„W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne”.

W jakich sytuacjach możesz się zetknąć z zastawem?

Wbrew pozorom zastaw wykorzystywany jest jako zabezpieczenie naprawdę często. Jeśli planujesz zakup nieruchomości i nie dysponujesz niezbędnymi środkami, bank może Ci pożyczyć brakującą kwotę, ale na nieruchomości ustanawia zastaw w postaci hipoteki. Z koniecznością ustanowienia zastawu możesz się również spotkać przy zawieraniu innych umów kredytowych lub pożyczkowych, umowy leasingu czy umów handlowych. W każdej z tych sytuacji zastaw może być stosowany jako dodatkowe zabezpieczenie dla jednej ze stron i motywować drugą stronę do spłaty zaciągniętego zobowiązania czy dotrzymania warunków zawartej umowy (np. wykonanie konkretnych usług).

Zastaw ustanawia się na rzeczach o podwyższonej wartości, to jest na tyle wysokiej, by dawać poczucie bezpieczeństwa drugiej stronie umowy. Między innymi z tego względu zastaw ustanawia się zwykle na samochodach, sprzęcie elektronicznym, nieruchomościach czy nawet udziałach w spółce. W przypadku zastawu nieruchomości umowa zastawna musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego i zostać wpisana do księgi wieczystej.

Zastaw daje wierzycielowi uprawnienie do zbycia zastawionej rzeczy w celu zaspokojenia roszczenia, jeśli dłużnik nie wywiąże się ze swoich zobowiązań. W przypadku zbycia zastawionej rzeczy taki wierzyciel ma pierwszeństwo przed innymi wierzycielami w zaspokojeniu swojego roszczenia.

Decydując się na wykorzystanie zastawu jak zabezpieczenia umowy, pamiętaj, by zastaw został ustanowiony zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, a sama umowa została jasno i precyzyjnie sformułowana. Podejście takie pozwoli Ci uniknąć ewentualnych sporów i nieporozumień w przyszłości.

Zastawca a zastawnik

Zastawca i zastawnik stanowią dwie strony umowy zastawu. Zastawca to osoba, która ustanawia zastaw na swojej rzeczy lub nieruchomości jako zabezpieczenie dla wierzyciela, np. kredytobiorca zaciągający kredyt hipoteczny na zakup mieszkania. Ustanawiając zastaw, przekazuje wierzycielowi określone prawa do zastawionej rzeczy. Kto może być zastawcą? Przepisy nie przewidują zbyt dużych ograniczeń – może nim zostać zarówno osoba fizyczna, jak i prawna.

Zastawnik to z kolei wierzyciel, a więc osoba, która otrzymuje zastaw na rzeczy lub nieruchomości jako zabezpieczenie swojego roszczenia, analogicznie do przykładu powyżej – bank udzielający kredytu hipotecznego. Poprzez ustanowienie zastawu ma prawo do sprzedaży rzeczy i odzyskania należnych mu pieniędzy w przypadku niewykonania przez zastawcę zobowiązania (zwykle zwrotu pożyczonych środków). W roli zastawnika również może występować osoba fizyczna lub prawna.

Prawa i obowiązki stron określane są w treści umowy zastawu. Zastawca ma obowiązek dostarczyć zastawnikowi rzecz, która ma zostać zastawiona, oraz zapewnić jej wolność od wad prawnych. Zastawnik z kolei ma prawo do korzystania z zastawionej rzeczy w przypadku niewykonania przez zastawcę zobowiązania, a także do zbycia tej rzeczy w celu zaspokojenia swojego roszczenia. Mając na uwadze rolę, jaką odgrywa umowa w kontekście praw i obowiązków stron, pamiętaj, by jej treść skonsultować ze specjalistą. Nie tylko, by mieć pewność, że została sporządzona zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, lecz także po to, aby upewnić się, że jest dla Ciebie korzystna.

Zobacz także: Odsetki maksymalne – co warto o nich wiedzieć?

Jak powstaje zastaw?

Zastaw powstaje na podstawie umowy między zastawcą (osobą ustanawiającą zastaw) a zastawnikiem (wierzycielem). Tym samym umowa jest warunkiem ustanowienia zastawu, co potwierdza art. 307 Kodeksu cywilnego: „Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły”.

Jak w praktyce przebiega proces ustanowienia zastawu? Obejmuje następujące kroki:

1. Umowa zastawna – zastaw powstaje na podstawie umowy zastawnej, która musi być zawarta między zastawcą a zastawnikiem. Umowa zastawna powinna być sporządzona na piśmie i zawierać istotne informacje, takie jak dane zastawcy i zastawnika, opis zastawionej rzeczy, wartość zastawu oraz warunki związane z zastawem.
2. Ustanowienie zastawu – na mocy umowy zastawnej zastawca ustanawia zastaw na swojej rzeczy, nieruchomości lub prawach jako zabezpieczenie dla zastawnika. Ten krok może wymagać dopełnienia dodatkowych formalności, takich jak sporządzenie aktu notarialnego w przypadku zastawu nieruchomości.
3. Przekazanie zastawionej rzeczy – zastawca musi przekazać zastawnikowi rzecz, która ma zostać zastawiona. Przekazanie może polegać na fizycznym przekazaniu jej lub dostarczeniu dokumentów, które potwierdzają prawa do rzeczy. Jeśli zastaw dotyczy nieruchomości, umowa zastawna musi zostać wpisana do odpowiedniej księgi wieczystej. Wpis ten stanowi zabezpieczenie i informuje innych potencjalnych wierzycieli o istnieniu zastawu.

Po dopełnieniu opisanych powyżej kroków powstaje zastaw. Od tego momentu zastawnik jest uprawniony do korzystania z zastawionej rzeczy w przypadku niewykonania przez zastawcę określonego zobowiązania. Jeśli zastawca nie wywiąże się z warunków umowy, zastawnik ma prawo do zbycia zastawionej rzeczy w celu zaspokojenia swojego roszczenia. Możliwe jest również przeniesienie tego prawa na osobę trzecią. Cesja wierzytelności w kontekście umowy zastawu oznacza przeniesienie prawa do dochodzenia wierzytelności z zastawionego przedmiotu na kogoś innego.

Zastaw zwykły a zastaw rejestrowy – na czym polega różnica?

Różnica między zastawem zwykłym a rejestrowym dotyczy przede wszystkim sposobu ich ustanowienia i zakresu ochrony. Zastaw zwykły, nazywany często zastawem nieformalnym, nie wymaga dokonywania formalności rejestracyjnych. Ustanowienie zastawu odbywa się zwykle na podstawie umowy między zastawcą a zastawnikiem. Zabezpieczenie polega z kolei na faktycznym przekazaniu zastawionej rzeczy zastawnikowi.

Zastaw rejestrowy to bardziej sformalizowana forma zastawu – wymaga rejestracji w odpowiednim rejestrze. W przypadku zastawu rejestrowego umowa zastawna musi być sporządzona na piśmie i zawierać określone informacje, takie jak dane zastawcy i zastawnika, opis zastawionej rzeczy, wartość zastawu itp. Umowę zastawną trzeba następnie złożyć do odpowiedniego rejestru i formalnie zarejestrować. Rejestracja zastawu rejestrowego zapewnia publiczną ochronę zastawu i informuje innych potencjalnych wierzycieli o jego istnieniu. Zastaw rejestrowy dotyczy przede wszystkim nieruchomości, chociaż w niektórych przypadkach może być stosowany również w odniesieniu do pewnych rzeczy ruchomych, takich jak chociażby pojazdy.

Rejestracja zastawu zapewnia większą ochronę dla zastawnika, ponieważ informuje wszystkich zainteresowanych o istnieniu zastawu i chroni go przed ewentualnymi roszczeniami innych wierzycieli.